Ontwerptekening van het theater uit 1914.
(Foto: website Arneym.nl)
Tussen de jaren 1910 en 1920 werden er in Nederland vele nieuwe bioscopen gebouwd. In eerste instantie gebeurde dat in bestaande gebouwen, maar er werden ook compleet nieuwe “filmpaleizen” gebouwd. Aan het Nieuwe Plein (thans Willemsplein) verrees in Arnhem in 1915 het splinternieuwe Luxor Theater naar een ontwerp van de bekende architect Willem Diehl (1876 – 1959). De toenmalige bioscoopexploitant van de Palace Bioscoop aan de Steenstraat, de heer Frans A. van Laeken, wilde specifiek een bioscoop voor “de gegoede burgerij” van Arnhem en liet architect Diehl volledig de vrije hand in het ontwerp van het theater. Diehl koos voor een art-deco stijl met Oosterse invloeden. Het werd een overdadig gedecoreerd filmpaleis, uitgevoerd in kostbare materialen en voorzien van de modernste technische snufjes. Zo was het mogelijk om de zaalverlichting, die bestond uit vele honderden kooldraadlampen, langzaam aan en uit te laten gaan (iets wat voor die tijd uniek was want de meeste mensen hadden thuis nog geen elektriciteit).
Het Luxor Theater tijdens het twintig jarig jubileum in 1935.
De jubileumfilm was de film "De Vier Mullers", een Nederlandse film van Rudolf Meinert uit 1935 (bron: E.W.J. Barten)
(Foto: website Arneym.nl)
”Een volledige beschrijving van al datgene wat hier een mooi geheel heeft gemaakt, zou ons te ver voeren. Maar op een paar bijzonderheden, die aan dit gebouw juist als bioscooptheater een geheel eigen cachet geven, mogen wij hier toch de aandacht vestigen. In den eerste plaats doelen wij op den verlichting. Natuurlijk heeft een theater, dat zijn naam ontleent aan het woord “lux”, een royale verlichting. Wie de zaal bij avond binnentreedt, krijgt den indruk van zonlicht. Wanneer de vertooning van een film begint, wordt dit geleidelijk weggenomen; het gaat over in een schemerduister, doch de zaal wordt nimmer volslagen donker. Dank zij een vernuftig aangebrachte inrichting gaan bij het uitgaan van het licht, zachte smaragden gloeien, welker lichtschijnsel evenwel door de kleur van het schilderwerk, geen den minsten invloed op het bioscopische beeld heeft. Een tweede merkwaardigheid is de ventilatie-inrichting, die niet alleen de onreine lucht, tabaksrook (vroeger mocht men in bioscopen gewoon roken) en alle verdere ongerechtigheden wegneemt en steeds versche lucht aanvoert, maar die bovendien absoluut tocht vermijdt. Door het scheppen van overdruk heerscht in de geheele zaal, ook op den vloer, een hoogere druk dan buiten, zoodat bij het opendoen der deuren het binnenkomen van de koude lucht voorkomen wordt. Een zeer ingenieus gevonden inrichting doet dit ventilatie-systeem uitnemend werken.” (Bron: H. Stenfert Kroese en D. Nijenesch, 1919). Het Luxor Theater had toen al de beschikking over een druklucht ventilatie machine die voor verse lucht in het pand zorgde (de voorloper van de airconditioning) en centrale verwarming.
De grote zaal van het Luxor Theater.
(Foto: website Arneym.nl)
Diehl zorgde er ook voor dat hij tal van kunstenaars om zich heen verzamelde die de diverse “versieringen” in het theater hebben aangebracht. De wanden werden beschilderd door Jaap Gidding, het ontwerp van de luxueuze tapijten (die werden geleverd door de NV Koninklijke Deventer Tapijtfabriek, was van Theo Colenbrander en de gebeeldhouwde friezen voor de gevel en toneelopening werden vervaardigd door Simon Miedema.
Dat de heren uitstekend werk hebben geleverd blijkt uit het feit dat, toen de beroemde Abraham Tuschinski zijn filmpaleis in Amsterdam ging bouwen, de heren Gidding en Colenbrander gevraagd werden om het Tuschinski Theater mede te decoreren. Het Luxor Theatre in Arnhem heeft op deze wijze model gestaan voor het legendarische theater in Amsterdam.
Op 26 mei 1915 werd het Luxor Theatre, zoals het theater oorspronkelijk heette, officieel geopend. De Arnhemmers waren onder de indruk van het luxueuze theater. De bezoekers kwamen eerst in de hal, welke was versierd met geschilderde bomen, pauwen en vlakvullende beschilderingen in Chinese trant. In de foyer van het theater waren de wandpanelen beschilderd met pauwen, vrouwen, pages en windhonden. Het moge duidelijk zijn waarom Abraham Tuschinski de heren in 1921 vroeg om zijn wereldpaleis in Amsterdam te decoreren.
Het Luxor Theatre beschikte over 2 zalen: de grote filmzaal met toneel en de “Luxor Room” waar cabaretvoorstellingen, dansavonden en chanson-soirees gegeven werden.
Het Luxor Theatre in de zeventiger jaren.
(Foto: Gemeente Arnhem)
In de loop de jaren heeft het theater enkele verbouwingen ondergaan waarbij steeds meer van de oorspronkelijke decoraties verdwenen. Ze werden overgeschilderd of dichtgemetseld. Wat dat betreft gaat ook hier de vergelijking met het Tuschinski Theater op. (Tuschinksi werd begin 2000 gedurende 2 jaar weer volledig gerenoveerd en in de oude glans hersteld – zie ook onder bijzondere bioscopen: Tuschinski).
Als bioscoop was het Luxor Theater tot 1984 in gebruik, daarna was het een soort cultureel jongeren en uitgaanscentrum waar vele legendarische popconcerten zijn gegeven. Door toenemend drugsgebruik en geweld kwam het theater echter steeds meer in diskrediet. In 1999 werd het pand gesloten om daarna enkele jaren leeg te staan. In 2001 kocht de gemeente Arnhem het pand. Na ruim 5 jaar wordt de voormalige bioscoop, welke op de Rijksmonumentenlijst staat, door de gemeente verbouwd tot poppodium. De bouw en restauratie-werkzaamheden liggen echter nu stil vanwege het faillissement van de laatste aannemer. Via het AVRO televisieprogramma BankGiro loterij Restauratie worden 15 gebouwen die nodig gerestaureerd moeten worden aan de kijker voorgesteld. Voor Arnhem is dit het oude Luxor Theater. Aan het eind van elke aflevering stemt de kijker welk gebouw doorgaat naar de finale om uiteindelijk het felbegeerde bedrag van maximaal 1 miljoen euro van de BankGiro Loterij voor de renovatie in de wacht te slepen! Helaas voor Arnhem heeft de kijker anders bepaald en is de keuze in de bewuste aflevering waarin het Luxor Theater zat, gevallen op een kerkje in Vierhuizen. Men zal nu naar andere financiers moeten zoeken om het theater van de ondergang te redden.
Bronnen:
Arneym.nl
Gemeente Arnhem